Artikel - De Morgen 1 Augustus 2024

 

Kunstenaars klampen zich vast aan 'hun' Godshuis

Waarom collectief Ercola weigert te vertrekken uit Antwerps erfgoed

Veel lichtinval, felgekleurde muren en een inspirerende tuin: al 52 jaar is het Godshuis het gedroomde toevluchtsoord voor kunstenaars. Nu de stad Antwerpen hen dwingt het gebouw te verlaten, weigeren ze dat ook resoluut. 'Dit is huisjesmelkerij.'

KELLY VAN DROOGENBROECK

Zouden de honderden shoppers die op de laatste, broeierige koopjesdag over de Antwerpse Meir flaneren weten dat op minder dan tien minuten wandelen een oase aan koelte te vinden is? Vermoedelijk niet, of ze stonden in lange rijen aan te schuiven voor de poort van Wolstraat 31. Achter die grote poort schuilt alles waar je op een zomerdag van droomt: schaduw dankzij de hoge, charmante gevels, een wilde stadstuin, en een uitnodigend tafeltje met vier stoelen.

Er is maar één belangrijke kanttekening: het Godshuis, zoals het gebouw heet, is niet voor het grote publiek toegankelijk. In het meer dan 1.000 vierkante meter tellende gebouw huist sinds 1972 het kunstenaarscollectief Ercola. In twintig atelierruimtes, verspreid over een wirwar van trappen en gangen, werken ongeveer evenveel artiesten aan hun kunst. Vijf onder hen wonen ook in het gebouw.

Of toch nog even. Want het Godshuis mag dan al 52 jaar standhouden als toevluchtsoord voor kunstenaars, niet iedereen is het daarmee eens. Meer nog: de bewoners en gebruikers van het pand moesten er op bevel van de stad Antwerpen op woensdag 31 juli, gisteren dus, uit.

Volgens de stad is het gebouw onbewoonbaar en zijn de renovatiekosten, geschat op zo'n 8 miljoen euro, te hoog. AG Vespa, het Antwerpse gemeentebedrijf voor vastgoed, wil het stukje stadspatrimonium dan ook verkopen. Ook het aanpalende pand, dat al deels gerenoveerd is, is mee opgenomen in het verkoopdossier.

Maar van verhuisdozen is er op de deadlinedag geen spoor. Koffiekopjes, boeken, tekeningen en planten staan nog vrolijk verspreid over de kleurrijke ruimtes. Van opkrassen is geen sprake, zegt Frieda Kuterna (68), een van de inwonende kunstenaars. "Onze advocaat heeft al laten weten dat we niet vertrekken. Daarop heeft AG Vespa ook een advocaat aangesteld. Om twee dagen geleden plots de optie voor een minnelijke schikking ter sprake te brengen."

Juridisch kluwen

Het juridische kluwen waarin ze zitten is zelfs voor Kuterna nog moeilijk te volgen, geeft ze toe. Een korte samenvatting luidt als volgt: in 2019 sloot het OCMW, de oorspronkelijke huisbaas, een beheersovereenkomst met AG Vespa. Toen al probeerde het gemeentebedrijf de inwoners er - tevergeefs - uit te zetten. Er volgde een tijdelijke verlenging van het huurcontract tot eind juli 2024, maar tegelijk ook een procedure om het pand onbewoonbaar te laten verklaren. Dat lukte, maar daartegen ging Ercola in beroep.

Let op: de vzw maakt er geen geheim van dat het pand in slechte staat verkeert. Kuterna neemt ons mee naar een van de ateliers. Het staat sinds kort leeg, omdat de kunstenaar de onzekerheid niet langer aankon. Maar mogelijk speelden ook de immense vochtplekken op de muren een rol. "Ik moet regelmatig emmers zetten omdat het dak lekt", zegt Kuterna.

Een moderne douche hier, of een nieuwe trap daar: de bewoners van het Godshuis hebben de gewoonte om kleine herstellingen of ingrepen zelf uit te voeren en te betalen. Voor grotere ingrepen, zoals dakwerken, konden ze vroeger een beroep doen op het OCMW. Ook AG Vespa vernieuwde nog elektriciteit en gas. Maar sinds de beslissing om te verkopen anderhalf jaar geleden viel, weigert het om nog werken uit te voeren.

Kuterna noemt het "huisjesmelkerij". "Al die tijd betalen wij braaf huur", benadrukt ze. Ook Bogdan Vanden- berghe, Antwerps lijsttrekker voor oppositiepartij Groen, ziet er een strategie in. "Het is een patroon: de stad laat haar patrimonium verloederen, om het nadien met winst te verkopen aan projectontwikkelaars. Dat gebeurde ook met de Botaniek, die nu een luxehotel is. Terwijl er zo'n grote vraag is naar betaalbaar wonen en de stadsbegroting meer dan genoeg ruimte laat om het zelf te renoveren."

Op het kabinet van bevoegd schepen Annick De Ridder (N-VA) valt te horen dat er geen voorstel tot minnelijke schikking komt, maar dat er een procedure is gestart bij de vrederechter om de opzeg bevestigd te zien. "We vragen om de zaak zo snel mogelijk te behandelen vanwege de veiligheids- en gezondheidsrisico's", aldus haar woordvoerder. "Het Zorgbedrijf van de stad heeft de bewoners ook al geholpen in de zoektocht naar een nieuwe woonst."

Liefdadigheid

Ercola heeft mogelijk een extra argument in handen, in de vorm van het testament van de oorspronkelijke eigenaar, Louis J.J. Somers. Bij zijn overlijden gaf hij het gebouw aan het OCMW, op voorwaarde dat het altijd een 'liefdadig' doel moest dienen. Dat is ook een van de redenen dat het uiteindelijk aan het kunstenaarscollectief verhuurd werd.

Sindsdien schreef het pand mee cultuurgeschiedenis: animator Nicole Van Goethem maakte er de kortfilm waarmee ze de eerste Belgische Oscar won, en ook grote namen als Ferre Grignard en Dennis Tyfus vonden hun weg naar de ateliers.

Voor Jean-Claude Block (82) en Jean Buytaert (80), twee kunstenaars die al er al vanaf het begin bij waren, is het dan ook bijna ondenkbaar dat ze ooit zouden moeten vertrekken. Zelfs al zou daar een schadevergoeding en nieuw onderkomen tegenover staan.

"Iets als dit zullen we nooit meer vinden, dan is het voorbij", zegt Buytaert. "Het is lastig, heel lastig", vult Block aan. "Elke dag begint nu met brieven van advocaten. Nadien zit mijn hoofd soms zo vol, dat er van het eigenlijke werk - schilderen dus - nog maar weinig in huis komt."